culburb

Culburb: Miejska Akupunktura dla Ursusa
międzynarodowy call na miejskie interwencje dla dzielnicy Ursus w Warszawie – projekt organizatorów
Ursus Niedźwiadek – Trzecia Droga
Tomasz Berezowski, Piotr Bujas, Bartłomiej Nawrocki

tło propozycji

Projekt proponuje długoterminową perspektywę przemiany osiedla Niedźwiadek poprzez komunikacyjno-użytkowy eksperyment. Nie jest propozycją radykalnej zmiany społecznej lub estetyzacji przestrzeni. Wpisuje się w nurt research by design – praktyki teoretycznej. Propozycja balansuje pomiędzy lokalną sitopią a otwartym projektem. Sitopia oznacza tu związaną z konkretnym miejscem i możliwą do wdrożenia utopię. Odnosi się również do specyficznego, węższego użycia tego terminu przez Carolyn Steel (Hungry City). Łączy ona greckie słowo sitos (pożywienie, produkty natury) z utopią. Dla Steel sitopia jest stanem osiągalnym poprzez lokalną zmianę rutyn codzienności, decydujących o postrzeganiu granic tego co możliwe dla pojedynczego człowieka i zbiorowości. Warto również przypomnieć że protesty 1976 roku w Ursusie były reakcją na wzrost cen żywności. W 2012 roku mamy do czynienia z globalnym ruchem protestów, których tło nie uległo wielkiej zmianie, związane jest wciąż z podobnymi mechanizmami.

pole eksperymentu

Osiedle Niedźwiadek powstało w latach 1968-78 jako patronacka inwestycja mieszkaniowa ZM „Ursus”. Jest największym, jednolitym zespołem mieszkaniowym dzielnicy oraz największą inwestycją socjalną w historii Ursusa. Założenie urbanistyczne osiedla jest główną jednostką osadniczą pasa intensywnej zabudowy miejskiej w północnej części dzielnicy, powyżej linii kolejowej. Sąsiaduje z terenami dawnych Zakładów Mechanicznych, gdzie powstać ma Nowe Miasto Ursus, opisywane jako pierwsze polskie smart city. Jednocześnie oś. Niedźwiadek reprezentuje pełny przekrój głównych problemów dzielnicy. Wyróżnia się największą grupą osób zawodowo nieaktywnych. Wraz ze Starym Ursusem jest miejscem zamieszkania starzejącej się części populacji – jednocześnie posiadając największą dynamikę migracji (zarówno przychodzącej jak i wychodzącej). Duża ilość dostępnych lokali o niskich cenach najmu oraz dobra obsługa komunikacyjna wpływają na umocnienie obrazu osiedla sypialni dla nowo przybyłych do Warszawy. Oś. Niedźwiadek jest wreszcie terenem o najsłabiej rozwiniętej zieleni urządzonej w dzielnicy, wskazanym w Mikroprogramie Rewitalizacji Ursusa jako jedno z najpilniejszych miejsc działań rewitalizacyjnych. Jedną ze zrealizowanych inicjatyw było utworzenie parku pod linią wysokiego napięcia przy ul. Wojciechowskiego.

miejsce jako projekt. chronologia

Podstawą propozycji jest obserwacja dotycząca poprzednich projektów modernizacyjnych miejsca. Wszystkie z nich pozostały nieukończone. Następujące po sobie plany ustanawiane na mocy koniunkturalno-politycznych decyzji nadpisywały poprzedni stan. Ich elementy i warstwy, mniej lub bardziej obecne, składają się na obecny kształt tej części dzielnicy. Chronologicznie były to:
1. założenie na terenie podmiejskiej wsi Gołąbki kolonii domów podmiejskich należącej do prominentnych rodzin Grabskich, Wojciechowskich i innych. Rozwinęła się wtedy „włościańska” struktura upraw, szklarni i ogrodów przynależnych do tych domów (1919-1939),
2. oś. Niedźwiadek – patronackie osiedle ZM „Ursus” – na miejscu przejętych przez państwo posiadłości.Funkcjonalistyczny plan osiedla z dwiema strefami osadniczymi oraz nie zreazlizowanym centralnym pasem usług i zieleni parkowej (1968-78),
3. re-parcelacja wschodniej części pasa zieleni osiedlowej pod gęstą zabudowę mieszkaniową (1992-2002).

Głównymi kierunkami budowanych wizji Ursusa jest rozwój terenów mieszkaniowych i towarzyszących im usług – postindustrialnego Nowego Miasta Ursus oraz alternatywna reindustrializacji terenów Zakładów Mechanicznych. Nie znając obecnie finalnego kształtu i kierunku przekształceń terenów przemysłowych zwraca uwagę fakt, że oś. Niedźwiadek pozostaje w tych wizjach bez jasnej perspektywy rewitalizacji; zarówno przestrzennej jak i dotyczącej sfery porozumienia pomiędzy grupami zamieszkującej je społeczności. Osiedle zdaje się więc być przedmiejskim biegunem samej dzielnicy z własną, osobną chronologią i listą problemów. Obok wspomnianych, głównych narracji konfliktu wokół przyszłego kształtu centrum dzielnicy proponujemy tytułową Trzecią Drogę. Ta etykieta/nazwa może być traktowana dosłownie – jako trzecia opcja, lecz wiążą się z nią również asocjacje do klasycznych koncepcji, takich jak Trzecia Fala A i H. Tofflerów. Czy też wyjście poza alternatywę opozycyjnych pojęć, takich jak konsumpcja a produkcja, aktywność a wykluczenie itp.

schemat chronologii projektu osiedla

scheme for design chronology of housing estate

	5. oś. Niedźwiadek Trzeciej Drogi – uprawy i ogrody w przestrzeniach wspólnych osiedla (E2: 20??)
	4. „pole do działania” – eksperyment zmiany sposobu użycia jednej z przestrzeni międzyblokowych osiedla (E1: 2012)
	3. zabudowa wschodniej części niezrealizowanego pasa zieleni osiedlowej pod gęstą zabudowę mieszkaniową – druga parcelacja (1992-2002)
	2. oś. Niedźwiadek – patronackie osiedle Zakładów Mechanicznych „Ursus” (1968-1978)
	1. włościańskie gospodarstwa Gołąbek, pierwsza parcelacja (1919-1939)

W propozycji interwencji zachowujemy praktyczny i ideowy podział na dwa etapy:
E1.
miejski eksperyment, nazwany roboczo „polem do działania”, który ma mieć miejsce w ograniczonej skali jednej z przestrzeni międzyblokowych osiedla. Przestrzeń wspólna staje się tu miejscem powrotu do agrarnego użycia terenu. Nie jest jednak dokładnie przesądzone w jaki sposób zostanie wykorzystana. Projekt zakłada, że mieszkańcy budynków mają zostać zmobilizowani do aktywniejszego wykorzystania prywatnych ogródków oraz przede wszystkim nieurządzonych wspólnych terenów zieleni. Działania mogą nawiązywać do wielu usuwanych poza margines miejskiego życia aktywności mieszkańców, wśród których ponad jedna trzecia to dawni mieszkańcy wsi.Inicjatywa ma na celu stworzenie pola dialogu/konfliktu pomiędzy różnymi grupami wiekowymi, społecznymi, nowymi i długoletnimi mieszkańcami, wreszcie przedstawicielami różnych grup interesów. Eksperyment pola negocjacji ma więc szansę stać się laboratoryjną miniaturą procesów zachodzących w znacznie większej skali (osiedla, dzielnicy, miasta).

E2.
otwartym, drugim etapem lokalnej utopii jest przywrócenie agrarnego funkcjonowania przestrzeni międzyblokowych osiedla. Zderzenie podziału gruntów aktywności powiązanych z indywidualną produkcją jest osobną wizją funkcjonowania miejskiej ekologii. Stanowić może domknięcie projektu poprzez dodanie o obecnego układu osiedla retrospektywnej warstwy początków kolonizacji sprzed „drugiej fali” – industrializacji. W warstwie społecznej natomiast propozycja zakłada stopniowe powiększanie obszarów współuczestnictwa i podejmowania decyzji, mające na celu budowanie lokalnej tożsamości oraz odpowiedzialności mieszkańców za wspólne otoczenie.